Ինչպե՞ս նկատողություն անել երեխային` առանց ազդելու նրա ինքնագնահատականի վրա

Ինչպես գրել եմ իմ «Ինչու է երեխաների մի մասը պայքարում՝ հասնելու իր ուզածին, իսկ մյուս մասը՝ հանձնվում» հոդվածում, լավագույն գովեստը  ջանասիրության համար արվածն է, այլ ոչ երեխայի ունակությունների:

Նույնը կարելի է ասել նաև նկատողություն անելու դեպքում:

Ըստ Կոլումբիայի Համալսարանի հետազոտողների մի ուսումնասիրության՝ մանկապարտեզներին մի սցենար է տրվել. ուսուցիչը հանձնարարում է երեխաներին լեգոյից տնակ կառուցել, և նրանք մոռանում են պատուհաններ դնել: Հետո ուսուցիչն ու երեխան՝ օգտագործելով տիկնիկներ և խոսելով դրանց փոխարեն, դերերով խաղ են խաղում: (Հետազոտողները երբեմն օգտագործում են այս մոտեցումը, քանի որ երեխաները հեշտությամբ են իրենց պատկերացնում և «ներքաշում» դերային խաղի մեջ)։ Խաղալով իր տիկնիկի դերը՝ ուսուցիչն ասում է. «Տունը չունի պատուհաններ», և նկատողություն է անում հետևյալ երեք ձևերից որևէ մեկով:

Անձի  քննադատություն. «Ես հիասթափված եմ քեզնից»:

Արդյունքի քննադատություն. «Ճիշտ ձևով չէ գործն արված, քանի որ խորանարդները ուղղված չեն, և դեռևս խառնաշփոթ է տիրում»:

Գործընթացը քննադատելը. «Միգուցե դու դա անելու մեկ ուրիշ ձև՞ մտածես»:

Հետազոտողները դրանից հետո Մելիսսա Քեմինսի և Քերոլ Դուքեի գլխավորությամբ, վերլուծեցին երեխաների ինքնագնահատականը՝որի օգտագործման դեպքում որքանով նրանք իրենց զգացին խելացի, լավը, սիրուն կամ գրագետ: Երեխաները գնահատեցին իրենց տրամադրությունը և տունը՝ որպես արդյունք:

Բնավորության քննադատելը բացասաբար է ազդում ինքնագնահատականի, տրամադրության և հաստատակամության վրա.

Առաջին ձևով նկատողություն արված երեխաները իրենց ցածր գնահատեցին, ունեին բացասական տրամադրություն, հաստատակամությունը պակասել էր և ավելի հավանական է, որ այս դեպքում իրենց կդիտարկեն որպես անտեսված, և դա կանդրադառնա իրենց բնավորության վրա (զարգացող մտածելակերպի փոխարեն քարացած մտածելակերպ):

Գործընթացի համար քննադատված երեխաները ունեին շատ ավելի դրական վարկանիշ յուրաքանչյուր կարգում, մինչդեռ արդյունքի համար քննադատված երեխաները «վայրէջք էին կատարել» մեջտեղում:

Երեխաներին հանձնարարվեց շարունակել դերային խաղը. «Ի՞նչ պատահեց հետո»: Անձը քննադատված երեխաների պատասխանները մի փոքր սրտճմլիկ էին:

«Նա պետք է լաց լինի ու գնա քնելու»

«Ուսուցիչը զայրացավ ու գնաց տուն»

«Նա պետք է ընդմիջում անի»

Ընթացքի համար քննադատված երեխաների պատասխանները.

«Ես կարող եմ ավելի լավ անել այդ, եթե մի փոքր ժամանակ տաք»

«Ես այն կքանդեմ և նորից կպատրաստեմ՝ այս անգամ արդեն պատուհաններով»

«Ես կասեի, որ սա դեռ ավարտին հասցված չէ,  հետո ես կարող եմ թղթից քառակուսիներ կտրել և փակցնել տան վրա»:

Գրողը տանի: Ճի՞շտ է:

Ի՞նչ ասել:

Ես իմ «Զրոյից հինգ. դաստիարակության վերաբերյալ գիտականորեն հիմնավորված 70 անհրաժեշտ խորհուրդ (Zero to Five: 70 Essential Parenting Tips Based on Science)» գրքում օրինակներ եմ բերել, որ ցույց տամ, որ գործընթացը քննադատելը ավելի լավ է, քան անձը քննադատելը.

«Ինչ եք կարծում, ի՞նչ տեղի ունեցավ այստեղ»:

«Ինչպե՞ս պետք է անենք մյուս անգամ»:

«Կարո՞ղ ես այն անելու ավելի լավ տարբերակ մտածել»:

Այս տիպի խոհուն մոտեցումը ինձ համար օգտակար եղավ, երբ ես բալիկիս հետ լեգոյով տուն չէի կառուցում: Այսպիսի հարցերը օգնում են ինձ ազատություն տալու նրան՝ ձևավորելու սեփականից դուրս բաներ. և ի վերջո, սովորեցնել նրան գնահատել իրեն կամ իր ենթադրությունները սեփական «ես»-ի մասին:

«Է՞լ ինչ ձևով կարող ես այդ անել»,-հարցրի, երբ բալիկս չէր կարողանում կոճկել իր ամենասիրելի կամբինիզոնի ժապավենները, քանի որ ամրակները շրջվել էին: Կամ երբ «նրա» պայուսակը անընդհատ ընկնում էր ուսից, քանի որ այն, իրականում, իմ պայուսակն էր:

Երբ նա նյարդայնանում է և թափում իր նախաճաշի ամանում եղած չամիչն ու ընկուզեղենը գետնին «Ուրիշ է՞լ ինչ կանես հաջորդ անգամ»-ը հիշեցնում է ինձ զայրույթի պահերի փոխարեն բաց չթողնել սովորեցնելու հնարավորությունները: Ճիշտ է, երբ հարցրի. «Ի՞նչ ես կարծում, ի՞նչ է տեղի ունեցել այստեղ», դա դուրս չէր իրական հետաքրքրասիրությունից կամ սովորեցնելու ցանկությունից:

Մի օր՝ քնի համար երկար պայքարի ժամանակ, մտա տոտիկ անող երեխայիս սենյակ՝ պարզելու, թե քնելու փոխարեն նա ինչ «ավերումներ» է անում: Հիասթափված ասացի. «Ինչո՞ւ ես տուփից հանել քո անձեռոցիկը, խառնաշփոթ սարքել սենյակումդ: Ինչո՞ւ քնած չես»: Նա ուրախ պատասխանեց Դոկտոր Սյուսի «The Lorax» գրքի այս տողով. «Հուսով եմ, որ չգիտեմ»: Ես չստացա գոհացուցիչ պատասխան, բայց ծիծաղեցի: Այն բարձրացրեց տրամադրությունս և մտածելու իրավունքս հենց երեխայիս հետ միասին:

Թարգմանությունը՝ Նարեկ Սահակյանի

Աղբյուրը՝ www.huffingtonpost.com