Ուսուցչուհու հյուրը. Իզաբել Այենդե

 Ուսուցչուհի Ինեսը մտավ Լա Պեռլա դե Օրիենտե, որում այդ ժամին հաճախորդ չկար, գնաց վաճառասեղանի մոտ, որտեղ Ռիադ Հալաբին փաթաթում էր գունավոր ծաղիկներով կտորը, և ասաց, որ հենց նոր կտրել է իր պանսիոնատի հյուրերից մեկի կոկորդը։ Գանձապահը հանեց մի սպիտակ թաշկինակ և փակեց նրա բերանը։

-Ինչ ասացի՞ր, Ինես:

-Ինչ լսեցիր, թո՛ւրք։

-Մեռա՞ծ է։

-Իհարկե:

-Ի՞նչ ես անելու հիմա։

-Ես էլ քեզ էի ուզում հարցնել,- ասաց նա՝ շտկելով իր մազերի մի փունջը:

-Լավ կլինի խանութը փակեմ,- հառաչեց Ռիադ Հալաբին:
Նրանք միմյանց այնքան վաղուց էին ճանաչում, որ չէին էլ հիշում, թե՝ քանի տարի, չնայած երկուսն էլ իրենց հիշողության մեջ պահում էին իրենց ծանոթության առաջին օրվա բոլոր մանրամասները: Այդ ժամանակ Ռիադը այն շրջիկ վաճառողներից էր, որ քայլում են ճանապարհներով՝ առաջարկելով իրենց ապրանքները, առևտրական ուխտավոր, առանց կողմնացույցի կամ ֆիքսված ուղու, արաբ ներգաղթյալ՝ կեղծ թուրքական անձնագրով, միայնակ, հոգնած, նապաստակի նման ճղված շրթունքով՝ ստվերում նստելու անտանելի ցանկությամբ։ Իսկ Ինեսը դեռ մի երիտասարդ կին էր, ձիգ կրծքով և ուսերով, գյուղի միակ ուսուցչուհին, մայրը տասներկու տարեկան տղայի՝ ծնված իր ժամանակավոր սիրուց: Որդին ուսուցչուհու կյանքի առանցքն էր․ նա հոգում էր իր տղայի մասին անզիջում նվիրումով և հազիվ էր կարողանում զսպել իրեն, որ երես չտա՝ կիրառելով նրա նկատմամբ կարգապահության նույն կանոնները, ինչ դպրոցի մյուս երեխաների նկատմամբ, որպեսզի ոչ ոք չկարողանա ասել, թե հոր թողած ժառանգությամբ երես է տվել՝ փչացնելով երեխային՝ պարզամիտ և բարեսիրտ դաստիարակելու փոխարեն։

Նույն օրը՝ կեսօրին, երբ Ռիադ Հալաբին գնաց Ագուա Սանտա, մի խումբ տղաներ բերեցին տիրուհի Ինեսի որդու մարմինը՝ ինքնաշեն պատգարակի վրա։ Տղան մտել էր ուրիշի հողատարածք՝ մանգո քաղելու, իսկ տերը՝ մի օտարական, ում այդ կողմերում ոչ ոք չէր ճանաչում, վախեցնելու նպատակով հրացանով կրակել էր տղայի ուղղությամբ, բայց կրակոցը բացել էր տղայի ճակատի կեսը՝ ազատելով նրա հոգին մարմնից։ Այդ պահից վաճառականը հայտնվել էր իրադարձության կենտրոնում, ստանձնել մորը մխիթարելու դերը՝ կազմակերպելով թաղումը ընտանիքի անդամի պես, և մարդկանց ետ պահել այս դժբախտության պատասխանատուին երկու կես անելուց։

 

Մարդասպանը հասկացել էր, որ իր համար շատ դժվար կլինի փրկել իր կյանքը, եթե մնա տեղում և որոշել էր փախչել գյուղից և երբեք չվերադառնալ։
Հաջորդ առավոտ Ռիադ Հալաբիին հանձնարարվեց առաջնորդել ամբոխին, որը երթով պետք է գնար գերեզմանոցից դեպի դեպքի վայր։ Ագուա Սանտա քաղաքի բոլոր բնակիչներն այդ ամբողջ օրը մանգոներ հավաքեցին, որոնք նետեցին մարդասպանի պատուհաններից ներս, մինչև տունն ամբողջությամբ՝ հատակից առաստաղ լցվեց։

Մի քանի շաբաթվա ընթացքում արևը խմորեց, հյութի վերածեց պտուղները՝ պատերը ներծծելով քաղցր, ոսկե արյունով. տունը վերածվեց նախապատմական ժամանակների քարանձավի՝ գրավելով հսկայական քանակությամբ թրթուրների և մոծակների անսահման ջանասիրությամբ։

Երեխայի մահը, այդ օրերին նրա խաղացած դերը և Ագուա Սանտայում ստացած հյուրընկալությունը փոխեցին Ռիադ Հալաբիի կյանքը։ Նա մոռացավ իր քոչվորական ծագումն ու մնաց գյուղում։ Այնտեղ նա իր խանութը բացեց՝ La Perla de Oriente-ը։ Նա ամուսնացավ, կորցրեց իր կնոջը, նորից ամուսնացավ, շարունակեց իր բիզնեսը ու դարձավ տարածքային հեղինակություն։ Ինեսը մի քանի սերունդ կրթեց նույն համառ սիրով, որ իր որդու հանդեպ ուներ, մինչև իր ուժերի սպառվելը՝ տեղը զիջելով քաղաքից եկած մյուս ուսուցիչներին, և թոշակի անցավ։

Երբ նա թողեց դասավանդելու իր կարիերան, հանկարծ զգաց, որ ծերանում է, և որ ժամանակն ավելի արագ է անցնում, օրերը շատ արագ են թռչում, չի կարողանում անգամ հիշել, թե ինչպես անցան ժամերը։

-Ես ապշած եմ, թու´րք, մեռնում եմ առանց գիտակցելու։

-Դու առողջ ես, ինչպես նախկինում, Ինե՛ս: Արա, ինչ-որ անում ես ձանձրացած ժամանակ,- ասաց Ռիադ Հալաբին և նրան միտք տվեց՝ իր տունը մի քանի սենյակ ավելացնելու և այն հյուրատան վերածելու։

-Քաղաքում հյուրանոց չկա:

-Զբոսաշրջիկներ էլ չկան,- ասաց Ինեսը:

-Մաքուր մահճակալն ու տաք նախաճաշը օրհնություն են անցորդ ճանապարհորդների համար:

Հիմնականում «Պետրոլեո» ընկերության բեռնատարների վարորդներն էին գիշերում հյուրատանը, երբ հոգնածությունն ու ճանապարհի ձանձրույթը հալյուցինացիաներով էին լցնում նրանց ուղեղները։

Մաեստրա Ինեսը Ագուա Սանտայի ամենահարգված տնտեսուհին էր: Նա մի քանի տասնամյակ կրթել էր տեղի բոլոր երեխաներին։ Ուսուցչուհի Ինեսը ուներ յուրաքանչյուրի կյանքին միջամտելու և նրանց ականջները քաշելու իշխանությունը, երբ անհրաժեշտ համարեր: Աղջիկները նրանից հավանություն էին ստանում իրենց զուգընկերների վերաբերյալ, ամուսինները վեճերի ժամանակ խորհրդակցում էին նրա հետ․ նա բոլոր հարցերում խորհրդական էր, միջնորդ և դատավոր, նրա իշխանությունն ավելի ամուր էր, քան քահանայինը, բժշկինը կամ ոստիկանինը։ Ոչինչ չէր կարող խանգարել նրան օգտագործելու այդ իշխանությունը:
Մի անգամ նա մտել է պահակատուն, առանց անգամ ողջունելու անցել լեյտենանտի դիմացով, վերցրել պատի մեխից կախված բանալիները և բանտախցից հանել իր աշակերտներից մեկին, որին հարբածության պատճառով բանտարկել էին։ Սպան փորձել է կանգնեցնել նրան, սակայն՝ ապարդյուն. նա տղային բանտից դուրս է հանել՝ վզից բռնած։

Մի անգամ էլ փողոցում   ապտակել է տղային՝ ասելով, որ հաջորդ անգամ կիջեցնի նրա տաբատը և մի լավ ծեծ կտա։ 

Այն օրը, երբ Ինեսը գնաց խանութ՝ ասելու, որ սպանել է հյուրերից մեկին, Ռիադ Հալաբին կասկած չուներ, որ նա չի կատակում, քանի որ շատ լավ էր ճանաչում նրան: Ռիադը բռնեց նրա թևից, և քայլեցին դեպի քաղաքի լավագույն շենքերից մեկը՝ կառուցված փայտից, մեծ շքամուտքով, որտեղ ցանցաճոճեր էին կախված հարմարավետ քնելու համար, առատ ջրով լոգարաններով և յուրաքանչյուր սենյակում օդափոխիչներով:

Թվում էր՝ շենքը դատարկ է․ միայն մեկ հյուր էր հանգստանում հյուրասենյակում՝ հեռուստացույցի մեջ սուզված աչքերով գարեջուր խմելով։

-Որտե՞ղ է նա… -շշնջաց արաբ վաճառականը:

-Ետնամասի սենյակներից մեկում, -պատասխանեց կինը՝ առանց ձայնը իջեցնելու:

Ռիադին ուղեկցեց դեպի վարձով սենյակները, որոնք կապված էին երկար միջանցքով, միջանցքի սյուների վրա մագլցող մանուշակագույն խաչեր էին, իսկ սյուներից կախված էին ծաղկամաններ, բակի շուրջը՝ մոխրեխակի և բանանի ծառեր: Ագնեսը բացեց վերջին դուռը։ Ռիադ Հալաբին մտավ մութ սենյակ։ Շերտավարագույրները բացեցին։ Մի քանի րոպե պահանջվեց, որ աչքերը սովորեն լույսին, և անկողնու վրա տեսնի անմեղ արտաքինով ծերունու՝ թուլացած անծանոթի մարմինը, որը լողում էր արյան մի լճակում, տաբատը՝ կեղտոտված կղանքով, գլուխը՝ կախված կեղտոտ մաշկի շերտից, իսկ դեմքին՝ մխիթարության ազդեցիկ արտահայտություն, կարծես ներողություն էր խնդրում այդքան աղմուկի, արյան և նման մահով ստեղծված ահռելի խառնաշփոթի համար։

Ռիադ Հալաբին նստեց սենյակի աթոռներից մեկին՝ աչքերը հատակին հառած, փորձելով զսպել ստրխառնոցը։ Ինեսը կանգնած էր՝ ձեռքերը խաչած կրծքին, ու հաշվարկում էր, որ իրեն երկու օր կպահանջվի բծերը լվանալու, և առնվազն ևս երկու օր՝ գարշահոտի ու սարսափի հոտը դուրս մղելու համար։

-Ինչպե՞ս ես արել, -վերջապես հարցրեց Ռիադ Հալաբին՝ սրբելով քրտինքը:

-Կոկոս կտրատող մաչետեով: Մոտեցա նրան հետևից, մի հարված պահանջվեց։ Նույնիսկ չնկատեց, խե՜ղճ սատանա։

-Ինչո՞ւ:

-Ստիպված էի․ կյանքն է թելադրում: Ի՛նչ դժբախտություն. այս ծերունին մտադիր չէր կանգ առնել Ագուա Սանտա քաղաքում, նա անցնում էր քաղաքով, երբ մեքենայի ապակին կոտրվեց: Եկավ այստեղ մի քանի ժամով, մինչ ավտոտնակի իտալացի տղան կվերանորոգեր: Շատ է փոխվել, բոլորս էլ ծերացել ենք, կարծես թե, բայց ես նրան անմիջապես ճանաչեցի։ Երկար տարիներ էի սպասել, վստահ, որ վաղ թե ուշ կգա։ Մանգոյի այգեպանն է:

-Ալլահ, օգնիր մեզ։

-Ի՞նչ ես կարծում, պետք է լեյտենանտին կանչե՞նք:

-Ո´չ, իհարկե։

-Իմ իրավունքն էր, նա էր սպանել իմ երեխային:

-Նա չի հասկանա, Ինես:

-Ակն ընդ ական, ատամն ընդ ատաման, թուրք. Ձեր կրոնն այդպես չի՞ ասում։

-Օրենքն այդպես չի աշխատում, Ինես:

-Դե ուրեմն կդասավորենք ու կասենք՝ ինքնասպան է եղել։

-Մի դիպչիր դրան։ Քանի՞ հյուր կա տանը:

-Ընդամենը բեռնատարի մեկ վարորդ: Շոգն անցնի, պետք է քշի մայրաքաղաք։

-Դե, էլ մարդ մի ընդունիր: Սենյակի դուռը կողպիր ու ինձ սպասիր, երեկոյան կգամ։

-Ի՞նչ ես մտադիր անել։

-Այս հարցը իմ ձևերով կլուծեմ:

Ռիադ Հալաբին վաթսունհինգ տարեկան էր, բայց նրանում դեռ կար երիտասարդության նույն եռանդը և նույն ոգին, որն ուներ Ագուա Սանտա ժամանելու օրը:

Նա դուրս եկավ Մաեստրա Ինեսի տնից։ Մի քանի տեղ ուներ գնալու, ուր պետք է կեսօրին գնացած լիներ: Քաղաքում շշուկ էր պտտվում․բնակիչները իրենց ձանձրույթը տարիներ շարունակ անզուսպ բամբասանքով էին ցրում։ Այդ լուրերը շշուկով տարածելը, ինչը դրանց հատուկ արժեք էր տալիս, անհրաժեշտություն էր։ Մինչ մայրամուտը օդում արդեն զգացվում էր ոգեշնչող անհանգստությունը, որ անհասկանալի էր անցորդ օտարներին, ովքեր ոչ մի արտասովոր բան չէին տեսնում․ մի աննշան գյուղ՝ շատ ուրիշների նման։
Վաղ առավոտից տղամարդիկ գնում էին պանդոկ, կանայք իրենց խոհանոցի աթոռներով դուրս էին գալիս մայթ ու տեղավորվում՝ մաքուր օդ շնչելու, երիտասարդները՝ հավաքվում հրապարակում։

Լեյտենանտն ու իր մարդիկ սովորականի պես մի քանի պտույտ արեցին, հետո ընդունեցին հասարակաց տան աղջիկների հրավերը՝ նշելու մեկի ծննդյան օրը։ Գիշերը փողոցում ավելի շատ մարդ կար, քան Todos los Santos [1] կլիներ,  ամենքը զբաղված էին իրենց գործն այնպիսի ցուցադրական ջանասիրությամբ անելով, որ թվում էր, թե նկարվում են ֆիլմի համար։ Ոմանք դոմինո էին խաղում, մյուսները ռոմ էին խմում և ծխում փողոցների անկյուններում։ Կային ձեռք ձեռքի տված զբոսնող զույգեր, իրենց երեխաների հետևից վազվզող մայրեր, դռների առջև նստած տատիկներ: Քահանան վառեց լապտերները և հնչեցրեց զանգերը, որոնք կանչում էին աղոթելու, բայց ոչ ոք դրա տրամադրությունը չուներ:

Ժամը ինն անց կեսին Մաեստրա Ագնեսի տանը հավաքվեցին արաբը, գյուղի բժիշկը և չորս երիտասարդ, որոնց Ագնեսը կրթել էր առաջին տառերից, և զինվորական ծառայությունից վերադարձած մի քանի մեծ տղամարդ։ Ռիադ Հալաբին նրանց տարավ սենյակը, որտեղ դիակն արդեն ծածկված էր միջատներով, քանի որ պատուհանը բաց էր մնացել։ Նրանք խեղճին դրեցին մի պարկի մեջ, հանեցին փողոց և գցեցին Ռիադ Հալաբիի մեքենայի բեռնախցիկը։Անցան գյուղի գլխավոր փողոցներով՝ սովորության համաձայն ձեռքով բարևելով իրենց կողքով անցնող մարդկանց։ Ոմանք չափազանց մեծ ոգևորությամբ պատասխանում էին բարևին, իսկ մյուսները ձևացնում, թե չեն տեսնում՝ չարաճճի երեխաների նման ծիծաղելով։

Գնացին այնտեղ, որտեղ տարիներ առաջ Մաեստրա Ինեսի որդին վերջին անգամ կռացել էր՝ միրգ քաղելու։ Լուսնի լույսի ներքո նրանք տեսան լքված ու մոլախոտով պատված գույքը՝ քայքայված և վատ հիշողություններով լի, մի բլուր, որտեղ վայրի մանգոներ էին աճում, պտուղները ընկնում էին ճյուղերից և փտում գետնին, ծնում այլ թփեր, որոնք իրենց հերթին ծնում ուրիշներ, և այդպես շարունակ, և ստեղծվել էր անտառ, որը կուլ էր տվել ցանկապատերը, ճանապարհը և նույնիսկ տան մնացորդները: Տղամարդիկ վառեցին իրենց կերոսինի լամպերը և ճամփա ընկան այդ անտառ՝ մաչետներով բացելով իրենց ճանապարհը։ Երբ բավական հեռու էին գնացել, խոր փոս փորեցին և մեջը գցեցին պարկը։

Նախքան այն հողով ծածկելը՝ Ռիադ Հալաբին կարճ մուսուլմանական աղոթք ասաց, քանի որ ուրիշ աղոթք չգիտեր: Կեսգիշերին վերադարձան գյուղ ու տեսան, որ բոլոր պատուհանների լույսերը դեռ վառ են, իսկ փողոցները լիքն են մարդկանցով։

Այդ ընթացքում Մաեստրա Ինեսը օճառով ու ջրով լվացել էր սենյակի պատերն ու կահույքը, այրել անկողնային պարագաները, օդափոխել տունը և պատրաստի ընթրիքով, մի կուժ ռոմով ու արքայախնձորի հյութով սպասում էր ընկերներին։

Ընթրիքն ուրախ անցավ. քննարկում էին վերջին աքլորակռիվները՝ «բարբարոսական սպորտաձև»՝ ըստ Մաեստրայի, բայց ավելի քիչ վայրագ, քան ցլամարտը, որի ժամանակ «կոլումբիացի մատադորը կորցրել էր իր լյարդը», ասում էին տղամարդիկ:

Ռիադ Հալաբին վերջինը հրաժեշտ տվեց։

Այդ գիշեր նա կյանքում առաջին անգամ իրեն ծեր զգաց։ Դռան մոտ Մաեստրա Ինեսը բռնեց նրա ձեռքերը, մի պահ պահեց իր ձեռքերի մեջ։

-Շնորհակալ եմ, թո՛ւրք։

-Ինչո՞ւ էիր ինձ կանչել, Ինես։

-Որովհետև դու այն մարդն ես, ում այս աշխարհում ամենաշատն եմ սիրում, և որովհետև դու պետք է իմ երեխայի հայրը լինեիր:

Հաջորդ օրը Ագուա Սանտա քաղաքի բնակիչները վերադարձան իրենց սովորական կյանքին՝ մի կուռ միասնականությամբ պահելով հարևանի գաղտնիքը, ինչը պետք է երկար տարիներ փոխանցեին միմյանց՝ որպես արդարության լեգենդ. Մաեստրա Ինեսի մահը բոլորիս ազատեց, և ես հիմա կարող եմ պատմել այն:

---

[1] Բոլոր սրբերի օրը

Բնագիրը

Թարգմանությունը՝ Սարգիս Շահինյանի
Խորհրդատու՝ Ռուզաննա Սարգսյան