Ամանոր

Քրիստոնեական տոներ` հիմնված հեթանոսական ավանդույթների վրա

Հեթանոսական ավանդույթներից և տոնակատարություններից են սերել քրիստոնեականները: Հին աշխարհում տոներն ու խնջույքները ինքնաբուխ են ծագել,  զարգացել են Սիրիայում և Եգիպտոսում, Պարսկաստանում և Միջագետքում, Գաուլում և

ներկայիս Գերմանիայի մութ անտառներում և Հռոմեական կայսրությունում: Սկանդինավյան երկրներից Նորվեգիան, Անգլիայի և Իռլանդիայի դրուիդները, Ամերիկայի բնիկ ժողովուրդները, բոլորը նշում էին տոնը ամբողջ տարվա ընթացքում: Չնայած հաղորդակցության անբավարարությանը՝ այս բոլոր տոնակատարությունները ընդհանուր բան էին տարածում: Նրանք բոլորը հետևում էին արևին:

Ձմեռային և ամառային արևադարձները կենտրոնացած էին. փառատոները, խնջույքները և տոնակատարությունները, որոնք կային բոլոր հեթանոսական քաղաքակրթություններում՝ Հիսուս Նազովրեցու ծնունդից դարեր առաջ և շարունակվում էին դարեր անց: Սկզբնապես քրիստոնեական եկեղեցին վրդովվում էր այդ հեթանոսական ծեսերից, բայց երբ ավանդույթները չափազանց դժվար էին հաղթահարվում, եկեղեցին դրանք կլանում էր՝ ստեղծելով եկեղեցական օրացույց: Գիտնականները կասկածում են, որ Հիսուսը ծնվել է դեկտեմբերին, անգամ այն աստվածաշնչյան պատմությունը, թե ինչպես են հովիվները դիտում դաշտերում իրենց հոտերը, ինչը տեղի չէր ունենա ձմռանը, անհավանական է դարձնում ձմեռվա ծնունդը: Բայց տոնել Հիսուսի ծնունդը հեթանոսական տոնակատարության ժամանակ՝ արևադարձային տոնի առթիվ, հարմար էր, և եկեղեցին յուրացրեց տոնը: Ահա մյուս քրիստոնեական տոները, հավատալիքներն ու ծեսերը, որոնք հիմնված են հեթանոսական տոնակատարությունների և հավատալիքների վրա, ինչպես իրենց ժամանակի, այնպես էլ սովորությունների մեջ:

Նոր տարվա օր

Մ.թ.ա. 2000 թ.-ին մեսոպոտամացիները նշում էին Նոր տարին, բայց տոնակատարության ժամանակը կենտրոնացած էր գարնանային գիշերահավասարի՝ մարտի վրա: Հռոմեացիների առաջին օրացույցը, որը արեգակնային տարվա մեջ ընդամենը տաս ամիս էր պարունակում, որպես տարվա սկիզբ դրեց մարտի 1-ը: Այսօրվա օրացույցի վերջին չորս ամիսները արտացոլում են իրենց դիրքերը տարվա մեջ իրենց անունների միջոցով. սեպտեմբերը պարունակում է Septem, լատիներեն ՝ յոթ, հոկտեմբեր, Octo նշանակում է ութ և այլն: Հունվար և փետրվար ամիսների տեսքի ճշգրիտ ժամանակը անորոշ է, բայց դրանք ի սկզբանե տեղադրվել էին տարեվերջին, այլ ոչ թե սկզբում:

Հռոմեական Saturnalia տոնակատարությունը, որը կենտրոնացած էր ձմեռային արևադարձի վրա, տարածվեց կայսրության աճի հետ: Ճիշտ է, այն ժամանակ, երբ Նոր տարվա տոնակատարությունը հունվարի մեկին տեղափոխելը վիճարկվեց, բայց մ.թ.ա. 153-ին Հռոմեական կայսրության մեծ մասը այդ ամսաթիվն օգտագործում  էր՝ արևային նոր տարվա սկիզբը ողջունելու համար: Սա շարունակվեց քրիստոնեության ծնունդից հետո առաջին հինգ դարերի ընթացքում, և մ.թ. 567-ին, Տուրերի խորհուրդը պաշտոնապես արգելեց հունվարի 1-ը նշել որպես Նոր տարվա սկիզբ: Փոխարենը Նոր տարին սողում էր ամբողջ միջնադարյան Եվրոպայում ՝ կախված տարբեր տարածաշրջաններում օգտագործված օրացույցից. ոմանք  տոնում էին դեկտեմբերի 25-ին, ոմանք՝ մարտի 1-ին կամ մի քանի այլ ամսաթվերի, որոնք բոլորն էլ աստղագիտական նշանակություն ունեին:

Գրեգորյան օրացույցը, որը հայտնվել է 1582 թվականին, շտկեց սխալները Հուլյան օրացույցում և տարվա սկիզբը վերադարձրեց հունվարի 1-ին: Նաև հունվարի 1-ին նշանակվեց այն ամսաթիվը, երբ հռոմեական կաթոլիկները նշում էին Թլփատության տոնը: Հունվարի 1-ը Հռոմեական կաթոլիկ օրացույցում, այսպիսով, սահմանվեց որպես Սուրբ Ծննդյան ութօրյա շրջանի սկիզբ: Մինչ կաթոլիկ ժողովուրդներն անմիջապես ընդունեցին Գրեգորիան օրացույցը, ինչպես պահանջվում էր Պապական կոնդակով, բողոքական ժողովուրդներից շատերը այդպես չվարվեցին: Մեծ Բրիտանիան (և նրա ամերիկյան գաղութները) մինչև 1752 թվականը չէին ընդունել Գրեգորյան օրացույցը: Մինչ այդ Բրիտանական կայսրությունում Ամանորի օրը մնում էր մարտի մեկը։

Հունվարի 1-ը Նոր տարի և Սուրբ Ծննդյան տոնի ընտրություն կատարելու ժամանակ, Գրիգորյան օրացույցում նշվեց մի ամսաթիվ, որն արդեն տոնակատարության օր էր քրիստոնեական համայնքի շրջանում՝ մնացած հեթանոսական ծեսերից, որոնք նշում էին արևի շրջադարձը: Ձմեռային արևադարձը տարվա ամենակարճ օրն է հյուսիսային կիսագնդում, անմիջապես հետո օրերը սկսում են երկարել արևի լույսի առումով, և դա հենց այն էր, որը նշվել էր հին աշխարհում: Օրվա՝ Գրիգորական նշանակումը որպես կրոնական տոն, քիչ բան չի խանգարում արևի վերադարձի տոնակատարությանը կամ նրա հաստատած ավանդույթներին:

Օրը Գրեգորյան օրացույցով որպես կրոնական տոն նշանակելը շատ բան չփոխեց արևի վերադարձը տոնելու մեջ. շատ այլ մշակույթներ և կրոններ՝ ներառյալ Չինաստանը, Հարավարևելյան Ասիան, Հնդկաստանը և իսլամական երկրները (որոնք օգտագործում են լուսնային, այլ ոչ թե արևային օրացույցը)։ Չնայած որոշ քրիստոնեական եկեղեցիների կարծիքով պաշտոնապես անցկացվում է հանդիսավոր կրոնական տոն, Ամանորի և Եվայի օրվա տոնակատարությունն ավելի ու ավելի տրվում է գեդոնիստական հակումներին, ինչպես որ անում էին նախքան այդ օրը կընտրեին որպես հռոմեական կաթոլիկ և քրիստոնեական օրացույցի գլխավոր տոն։

Աղբյուրը
Թարգմանությունը՝ Շուշան Պետրոսյանի