Մայքլ Շամասը (Shammas ) ակտիվ գրառումներ է անում համացանցում։ Հարվարդի իրավագիտության
խոլեջում սովորելու տարիներին խմբագրել է «Ամերիկայի օրենքները» ամենահին դպրոցական
թերթը, բացի իրավագիտությունից, նրա հետաքրքրությունները ներառում են փիլիսոփայությունը,
պատմությունը, քաղաքատնտեսությունը, փորձեր է անում նաև գեղարվեստական գրականության,
նաև անհավանական պատմություներ գրելու ասպարեզում։
Թարգմանաբար ներկայացնում եմ նրա՝ փիլիսոփայության ուսումնասիրման մասին հոդվածը։
Անցած տարին կասկածի առիթ է տալիս, որ ամերիկյան հասարակությունը
անգործունյա է, որ մեր Կոնգրեսը անօգուտ է, իսկ կառույցները՝ անպետք։ Բախվելով գոյության
սարսափին՝ Ադամ Լանզայի պես երիտասարդ մարդիկ արձագանքում են բռնությամբ։ Բախվելով
կառավարման այնպիսի խնդիրների, ինչպիսին, օրինակ, «ֆինանսական ժայռն» է, մեր ժողովրդավարությունը
ինքնափլուզվում է։ Ուր նայես՝անհանդուրժողականություն է, իսկ ըմբռնողականություն՝ ոչ
մի տեղ։
Թեև հասրակության մեջ ժողովրդավարությունը չի կարող գործել, քանի դեռ քաղաքացիներն ի վիճակի չեն արդյունավետ բանավիճելու միմյանց հետ, արդյունավետությունն ընդհանրապես բացակայում է ամերիկյան քաղաքականության մեջ։ Մենք հարձակվում ենք մեր քաղաքական հակառակորդների վրա առարկություն չընդունող կարծիքով և ցասումով սեփական իրավացիությունը պաշտպանում։ Տհաճ դառնությունը տարածվում է ամեն ինչի վրա, մինչդեռ մեր երկիրը դանդաղորեն, բայց հաստատուն քայլերով գնում է ինքնակործանման։
Ինձ թվում է՝ այս անպտուղ քաղաքական երկխոսությունը, որ բխում է մեր տեսակետին շնորհած անսասան վստահությունից, 21-րդ դարի Ամերիկայի հակամարտության ամենաճնշող խնդիրն է։ Իսկ իրականում դա ճգնաժամ է։ Առանց օգտակար երկխոսություն վարելու ունակության մենք չենք կարող լուծել ո՛չ մեր խոշորագույն մարտահրավերները և նույնիսկ ո՛չ էլ ամենափոքրերը։
Սրանից հարց է ծագում․ինչպե՞ս կարող ենք դուրս գալ այդ ճգնաժամից։ Քանի որ բանավիճելու ուակությունը ենթադրում է մտածելու ունակություն, կարծում եմ՝ խնդրի լուծումը փիլիսոփայության մեջ է։
Ինչո՞ւ հենց փիլիսոփայություն։ Որովհետև փիլիսոփայությունը ՝ «Իմաստության սերը», ստեղծում և սնուցում է իմաստալից մտքեր, որոնք կարող են, ինչպես Արիստոտոլն է առաջարկում, «Հաշվի առնել միտքը՝ առանց այն ընդունելու»։ Ըստ փիլիսոփայական աշխարհահայացքի՝ Հանրապետականը, ով արհամարհում է ցանկացած հարկի բարձրացում կամ տնտեսական ազդակներ, կարող է առնվազն տալ հարկերի «ռազմերթի» կամ Քեյնեսյան տնտսության սահմանումը։ Դեմոկրատը, առնչվելով հակասող գաղափարներին, նույնը կարող է անել։ Միտքը (խոհը) և ոչ թե ցասումը կարող է դառնալ ընդդիմադիր աշխարհայացքների լռելյայն արձագանք։
Իսկապես, փիլիսոփայությունը կարող է մեծ դեր խաղալ ցասումը նվազեցնելու համար, որն քաղցկեղային ուռուցքի պես աճում է ժամանակակից Ամերիկայում։ Սակայն մեխանիզմներ գոյություն ունեն և՛ արևելյան, և՛ արևմտյան մտածողության մեջ, ինչպես ստոիկների՝ ներկան ընդունեը՝ ինչպիսին կա, բուդդայական մեդիտացիայի մեջ, հումանիստների՝ գոյության պատճառները փնտրելու, Կանտի կտրուկ հրամայականի մեջ։ Փիլիսոփայությունը կարող է մեզ օգնել արմատավորելու առաքինությունը, որովհետև, ինչպես Սոկրատն է ասում, «Գիտելիքը առաքինություն է»։
Երբ որոշ փիլիսոփաներ ակնհայտորեն նպաստում են խաղաղության պահպանմանը ավելի շատ, քան ուրիշները, երբ որոշ փիլիսոփաներ ( օր.՝ Մարկոս Ավրելիոսը) ավելի բարի են թվում, քան որիշները (օրինակ՝ Նիցշեն), տարբեր փիլիսոփայությունների լայնախոհ ուսումնասիրությունները վեր են կանգնում այն հավանականությունից, որ դրանցից մեկը սխալ է։ Ինչպես Սոկրատեսը, մարդը գիտակցում է, որ գիտելիքի մեջ մի բան կա, բայց ինչպես մեկն ասել է, իսկական իմաստությունը գիտակցելն է, թե որքան բան չգիտես։ Այս հասկացողությամբ, մոլորակի մասին (հետևաբար և մնացած երկրային բաների մասին,ինչպին է, օրինակ, քաղաքականությունը) մեր ունեցած գիտելիքները չափազանց անհամաչափ են, և գուցե նման են սեղանի և շշի մակերեսների համեմատությանը։ Այս գիտակցումը մարդուն դարձնում է ավելի քիչ ցասումնալից , երբ բախվում է ընդդիմադիր հայացքների՝ վերածելով այդ ապարդյուն զայրույթը արդյունավետ հետաքրքրասիրության։
Չնայած փիլիսոփայական մտածելակերպի օգտակարությանը՝ մենք չենք սերմանում այդ մտածելակերպը մեր երեխաների մեջ։ Իրականում փիլիսոփայությունը ամբողջապես բացակայում է ամերիկյան դպրոցներում։ Օրինակ, մնք չունենք AP դասընթացներ (ավելի խորացված ու բարձր մակարդակի ուսուցում) փիլիսոփայություն առարկայից։ Որոշ ավագ դպրոցականեր գուցե լսել են Սոկրատի, Պլատոնի,Արիստոտելի մասին, սակայն իրականում չեն հասկանում նրանց փիլիսոփայությունը, և ավելի քիչ են հասկանում, օրինակ , Դեսկարտեսի, Շոպենհաուերի կամ Նիցշեի փիլիսոփայությունները։ Իսկ դա ամոթալի է, քանզի եթե մարդ չի հասկանում մտքի պատմությունը, չի հասկանա նաև մեր քաղաքական համակարգիթիկունքում արդյունավետությունը։
Առաջին անագամ ես փիլիսոփայություն կարդացել եմ համալսարանի առաջին կիսամյակում։ Իմ դասախոսը հանձնարարեց ուսումնասիրել Պլատոնի «Պետությունը»։ Թեև սկզբում ես ոչինչ չէի հասկանում, բայց ի վերջո այդ հրաշալի մարդը ամբողջապես դարձավ իմ հիացմունքի առարկան։ Նա թեև ապրել է հազարավոր տարիներ առաջ, մտածել է միևնույն բաների մասին, ինչ ես, սակայն ավելի մեծ իմաստնությամբ, որ երբևէ կարող էի ես հավաքել։ Օրինակ՝ ի՞նչ է արդարությունը,ի՞նչ է ճշմարտությունը,ինչո՞ւ են տառապում մարդիկ, կյանք կա՞ մահից հետո։ Սրանք այն հարցերն են, որ երեխաները տալիս են իրենց ծնողներին, այն հարցերը, որոնք մեզ ամենից շատն են վախեցնում, և գուցե այդ վախի պատճառով է, որ չենք խորհում այդ հարցերի մասին,երբ մեծանում ենք։
Ես կարծում եմ,որ դա մեծ սխալ է։ Մենք պետք է խորհենք այդ հարցերի շուրջ։ Փիլիսոփայություն կարդալով՝ ես սկսում եմ ավելի քիչ վախենալ այդ հարցերից։ Այլևս չեմ վախենում մահվան մասին մտածելուց (երախտագիտությունս Էպիկուրին), բարոյականության մասին մտածելուց (երախտագիտությունս Կանտին), կամ դժբախտության մասին մտածելուց (երախտագիտությունս Էպիկտետուսի)։ Դեռ ավելին, ես հասկացա, որ ցասումը և՛ քաղաքականության մեջ, և՛ առօրյա կյանքում վախի արձագանքն է։ Իսկ այդ վախը կարող է բավականաչափ նվազեցվել փիլիսոփաների մտքերին հետևելու շնորհիվ։
Ես չգիտեմ ՝ ինչու ավագ դպրոցներում չի դասավանդվում փիլիսոփայություն։ Գուցե առարկան է թվում չափազանց էզոթերիկ կամ հավակնոտ։ Գուցե կա այն մտավախությունը, որ փիլիսոփայությունը կարող է «շորթել» այն տեսակի հարցերը, որոնց միտված է պատասխանելու եկեղեցին։ Օրինակ՝ թե ինչպես պետք է ապրել, ինչպես մահանալ և այլն։ Որոշ ծնողներ գուցե հարմար չեն համարում այն գաղափարը, որ իրենց երեխաները կստանան այդ «մեծ խնդիրների» պատասխանները Սոկրատից կամ Պլատոնից, ինչպես ստանում են Հիսուսից կամ Պողոսից։
Այս մտավախությունը, սակայն, անհիմն է։ Փիլիսոփայությունը չի վիճարկում կրոնի խնդիրները, այն պարզապես հորդորում է հասկանալ աշխարհը՝ ընդլայնելով միտքը։ Այն դրդում է մտածելու մի քանի հավանական տարբերակների շուրջ ( ի հակադրություն մեր քաղաքական գործիչների) ` ընդունելով միայն, որ հնարավոր է՝ վերանայվի մարդու սկզբնական ընկալումը։ Անառողջ հասարակության մեջ, որ լի է խստագույն ցասումով ու դառնությամբ, իհարկե, ավելի շատ խելագարությամբ, մենք կարող ենք անել ավելի վատ բաներ, քան մեր երեխաներին փլիսոփայություն սովորեցնելն է։ Իրականում այսպիսի մոտեցումը մեր երեխաներին կսովորեցներ արձագանքել խնդիրներին հետաքրքրասիրությամբ և ոչ թե ցասումնալից մտածողությամբ. գաղափար, որ դեռևս չեն ըմբռբել Կոնգրեսում նստող «երեխաները» ։
Այն մարդիկ, ովքեր ասում են՝ փիլիսոփայությունն անպետք բան է ( հետևաբար՝ մտածել սովորեցնելը՝ նույնպես), ես պատասխանում եմ՝ անմտություն է։ Մեր հասարակությունը անգործունյա է, որովհետև մենք մոռացել ենք, թե ինչպես պետք է մտածել, եթե երբևէ իմացել ենք էլ։ Թեև որպես հասարակություն ՝ մենք հավատում ենք, որ ամբողջապես ճշմարտության մեջ ենք ապրում, չարաչար սխալվում ենք։ Փիլիսոփայություն սովորել, նշանակում է իմանալ, թե ինչքան ցավալիորեն անտեղյակ ենք մենք, և գուցե այդ իմացությունը սովորեցնի մեզ խոնարհություն, գուցե միտք ներշնչի, որ հակառակ կողմը, ի վերջո, նույնպես կարող է որոշակի արժեք ունենալ։
Այսպիսով՝ իմ տեսակետն այն է, որ մեր քաղաքական համակարգը անխուսափելիորեն փիլիսոփայության մեծ չափաբաժնի կարիք ունի, իսկ այդ չափաբաժինը ամերիկյան հասրակության մեջ «ներարկելու» լավագույն տարբերակը ցողունից սկսելն է։ Այսինքն՝ արթնացնել փիլիսոփայական մտածողությունը երեխաների շրջանում՝ ուսուցանելով փիլիսոփայութուն ավագ դպրոցներում։
Արդյունքում մենք դանդաղորեն,սակայն վստահորեն կմեծացնենք ամերիկացիների, ովքեր ունակ կլինեն արձագանքելու խնդիրներին ոչ թե ցասումով, այլ հետաքրքրասիրությամբ՝ գուցե և վերջ դնելով այս ինքնակործան անելանելի իրավիճակին։
Հույս ունեմ՝ դեռ չափազանց ուշ չէ։
Աղբյուրը
Թարգմանեց Արմինե Գասպարյանը, 12-րդ դասարան
Թեև հասրակության մեջ ժողովրդավարությունը չի կարող գործել, քանի դեռ քաղաքացիներն ի վիճակի չեն արդյունավետ բանավիճելու միմյանց հետ, արդյունավետությունն ընդհանրապես բացակայում է ամերիկյան քաղաքականության մեջ։ Մենք հարձակվում ենք մեր քաղաքական հակառակորդների վրա առարկություն չընդունող կարծիքով և ցասումով սեփական իրավացիությունը պաշտպանում։ Տհաճ դառնությունը տարածվում է ամեն ինչի վրա, մինչդեռ մեր երկիրը դանդաղորեն, բայց հաստատուն քայլերով գնում է ինքնակործանման։
Ինձ թվում է՝ այս անպտուղ քաղաքական երկխոսությունը, որ բխում է մեր տեսակետին շնորհած անսասան վստահությունից, 21-րդ դարի Ամերիկայի հակամարտության ամենաճնշող խնդիրն է։ Իսկ իրականում դա ճգնաժամ է։ Առանց օգտակար երկխոսություն վարելու ունակության մենք չենք կարող լուծել ո՛չ մեր խոշորագույն մարտահրավերները և նույնիսկ ո՛չ էլ ամենափոքրերը։
Սրանից հարց է ծագում․ինչպե՞ս կարող ենք դուրս գալ այդ ճգնաժամից։ Քանի որ բանավիճելու ուակությունը ենթադրում է մտածելու ունակություն, կարծում եմ՝ խնդրի լուծումը փիլիսոփայության մեջ է։
Ինչո՞ւ հենց փիլիսոփայություն։ Որովհետև փիլիսոփայությունը ՝ «Իմաստության սերը», ստեղծում և սնուցում է իմաստալից մտքեր, որոնք կարող են, ինչպես Արիստոտոլն է առաջարկում, «Հաշվի առնել միտքը՝ առանց այն ընդունելու»։ Ըստ փիլիսոփայական աշխարհահայացքի՝ Հանրապետականը, ով արհամարհում է ցանկացած հարկի բարձրացում կամ տնտեսական ազդակներ, կարող է առնվազն տալ հարկերի «ռազմերթի» կամ Քեյնեսյան տնտսության սահմանումը։ Դեմոկրատը, առնչվելով հակասող գաղափարներին, նույնը կարող է անել։ Միտքը (խոհը) և ոչ թե ցասումը կարող է դառնալ ընդդիմադիր աշխարհայացքների լռելյայն արձագանք։
Իսկապես, փիլիսոփայությունը կարող է մեծ դեր խաղալ ցասումը նվազեցնելու համար, որն քաղցկեղային ուռուցքի պես աճում է ժամանակակից Ամերիկայում։ Սակայն մեխանիզմներ գոյություն ունեն և՛ արևելյան, և՛ արևմտյան մտածողության մեջ, ինչպես ստոիկների՝ ներկան ընդունեը՝ ինչպիսին կա, բուդդայական մեդիտացիայի մեջ, հումանիստների՝ գոյության պատճառները փնտրելու, Կանտի կտրուկ հրամայականի մեջ։ Փիլիսոփայությունը կարող է մեզ օգնել արմատավորելու առաքինությունը, որովհետև, ինչպես Սոկրատն է ասում, «Գիտելիքը առաքինություն է»։
Երբ որոշ փիլիսոփաներ ակնհայտորեն նպաստում են խաղաղության պահպանմանը ավելի շատ, քան ուրիշները, երբ որոշ փիլիսոփաներ ( օր.՝ Մարկոս Ավրելիոսը) ավելի բարի են թվում, քան որիշները (օրինակ՝ Նիցշեն), տարբեր փիլիսոփայությունների լայնախոհ ուսումնասիրությունները վեր են կանգնում այն հավանականությունից, որ դրանցից մեկը սխալ է։ Ինչպես Սոկրատեսը, մարդը գիտակցում է, որ գիտելիքի մեջ մի բան կա, բայց ինչպես մեկն ասել է, իսկական իմաստությունը գիտակցելն է, թե որքան բան չգիտես։ Այս հասկացողությամբ, մոլորակի մասին (հետևաբար և մնացած երկրային բաների մասին,ինչպին է, օրինակ, քաղաքականությունը) մեր ունեցած գիտելիքները չափազանց անհամաչափ են, և գուցե նման են սեղանի և շշի մակերեսների համեմատությանը։ Այս գիտակցումը մարդուն դարձնում է ավելի քիչ ցասումնալից , երբ բախվում է ընդդիմադիր հայացքների՝ վերածելով այդ ապարդյուն զայրույթը արդյունավետ հետաքրքրասիրության։
Չնայած փիլիսոփայական մտածելակերպի օգտակարությանը՝ մենք չենք սերմանում այդ մտածելակերպը մեր երեխաների մեջ։ Իրականում փիլիսոփայությունը ամբողջապես բացակայում է ամերիկյան դպրոցներում։ Օրինակ, մնք չունենք AP դասընթացներ (ավելի խորացված ու բարձր մակարդակի ուսուցում) փիլիսոփայություն առարկայից։ Որոշ ավագ դպրոցականեր գուցե լսել են Սոկրատի, Պլատոնի,Արիստոտելի մասին, սակայն իրականում չեն հասկանում նրանց փիլիսոփայությունը, և ավելի քիչ են հասկանում, օրինակ , Դեսկարտեսի, Շոպենհաուերի կամ Նիցշեի փիլիսոփայությունները։ Իսկ դա ամոթալի է, քանզի եթե մարդ չի հասկանում մտքի պատմությունը, չի հասկանա նաև մեր քաղաքական համակարգիթիկունքում արդյունավետությունը։
Առաջին անագամ ես փիլիսոփայություն կարդացել եմ համալսարանի առաջին կիսամյակում։ Իմ դասախոսը հանձնարարեց ուսումնասիրել Պլատոնի «Պետությունը»։ Թեև սկզբում ես ոչինչ չէի հասկանում, բայց ի վերջո այդ հրաշալի մարդը ամբողջապես դարձավ իմ հիացմունքի առարկան։ Նա թեև ապրել է հազարավոր տարիներ առաջ, մտածել է միևնույն բաների մասին, ինչ ես, սակայն ավելի մեծ իմաստնությամբ, որ երբևէ կարող էի ես հավաքել։ Օրինակ՝ ի՞նչ է արդարությունը,ի՞նչ է ճշմարտությունը,ինչո՞ւ են տառապում մարդիկ, կյանք կա՞ մահից հետո։ Սրանք այն հարցերն են, որ երեխաները տալիս են իրենց ծնողներին, այն հարցերը, որոնք մեզ ամենից շատն են վախեցնում, և գուցե այդ վախի պատճառով է, որ չենք խորհում այդ հարցերի մասին,երբ մեծանում ենք։
Ես կարծում եմ,որ դա մեծ սխալ է։ Մենք պետք է խորհենք այդ հարցերի շուրջ։ Փիլիսոփայություն կարդալով՝ ես սկսում եմ ավելի քիչ վախենալ այդ հարցերից։ Այլևս չեմ վախենում մահվան մասին մտածելուց (երախտագիտությունս Էպիկուրին), բարոյականության մասին մտածելուց (երախտագիտությունս Կանտին), կամ դժբախտության մասին մտածելուց (երախտագիտությունս Էպիկտետուսի)։ Դեռ ավելին, ես հասկացա, որ ցասումը և՛ քաղաքականության մեջ, և՛ առօրյա կյանքում վախի արձագանքն է։ Իսկ այդ վախը կարող է բավականաչափ նվազեցվել փիլիսոփաների մտքերին հետևելու շնորհիվ։
Ես չգիտեմ ՝ ինչու ավագ դպրոցներում չի դասավանդվում փիլիսոփայություն։ Գուցե առարկան է թվում չափազանց էզոթերիկ կամ հավակնոտ։ Գուցե կա այն մտավախությունը, որ փիլիսոփայությունը կարող է «շորթել» այն տեսակի հարցերը, որոնց միտված է պատասխանելու եկեղեցին։ Օրինակ՝ թե ինչպես պետք է ապրել, ինչպես մահանալ և այլն։ Որոշ ծնողներ գուցե հարմար չեն համարում այն գաղափարը, որ իրենց երեխաները կստանան այդ «մեծ խնդիրների» պատասխանները Սոկրատից կամ Պլատոնից, ինչպես ստանում են Հիսուսից կամ Պողոսից։
Այս մտավախությունը, սակայն, անհիմն է։ Փիլիսոփայությունը չի վիճարկում կրոնի խնդիրները, այն պարզապես հորդորում է հասկանալ աշխարհը՝ ընդլայնելով միտքը։ Այն դրդում է մտածելու մի քանի հավանական տարբերակների շուրջ ( ի հակադրություն մեր քաղաքական գործիչների) ` ընդունելով միայն, որ հնարավոր է՝ վերանայվի մարդու սկզբնական ընկալումը։ Անառողջ հասարակության մեջ, որ լի է խստագույն ցասումով ու դառնությամբ, իհարկե, ավելի շատ խելագարությամբ, մենք կարող ենք անել ավելի վատ բաներ, քան մեր երեխաներին փլիսոփայություն սովորեցնելն է։ Իրականում այսպիսի մոտեցումը մեր երեխաներին կսովորեցներ արձագանքել խնդիրներին հետաքրքրասիրությամբ և ոչ թե ցասումնալից մտածողությամբ. գաղափար, որ դեռևս չեն ըմբռբել Կոնգրեսում նստող «երեխաները» ։
Այն մարդիկ, ովքեր ասում են՝ փիլիսոփայությունն անպետք բան է ( հետևաբար՝ մտածել սովորեցնելը՝ նույնպես), ես պատասխանում եմ՝ անմտություն է։ Մեր հասարակությունը անգործունյա է, որովհետև մենք մոռացել ենք, թե ինչպես պետք է մտածել, եթե երբևէ իմացել ենք էլ։ Թեև որպես հասարակություն ՝ մենք հավատում ենք, որ ամբողջապես ճշմարտության մեջ ենք ապրում, չարաչար սխալվում ենք։ Փիլիսոփայություն սովորել, նշանակում է իմանալ, թե ինչքան ցավալիորեն անտեղյակ ենք մենք, և գուցե այդ իմացությունը սովորեցնի մեզ խոնարհություն, գուցե միտք ներշնչի, որ հակառակ կողմը, ի վերջո, նույնպես կարող է որոշակի արժեք ունենալ։
Այսպիսով՝ իմ տեսակետն այն է, որ մեր քաղաքական համակարգը անխուսափելիորեն փիլիսոփայության մեծ չափաբաժնի կարիք ունի, իսկ այդ չափաբաժինը ամերիկյան հասրակության մեջ «ներարկելու» լավագույն տարբերակը ցողունից սկսելն է։ Այսինքն՝ արթնացնել փիլիսոփայական մտածողությունը երեխաների շրջանում՝ ուսուցանելով փիլիսոփայութուն ավագ դպրոցներում։
Արդյունքում մենք դանդաղորեն,սակայն վստահորեն կմեծացնենք ամերիկացիների, ովքեր ունակ կլինեն արձագանքելու խնդիրներին ոչ թե ցասումով, այլ հետաքրքրասիրությամբ՝ գուցե և վերջ դնելով այս ինքնակործան անելանելի իրավիճակին։
Հույս ունեմ՝ դեռ չափազանց ուշ չէ։
Աղբյուրը
Թարգմանեց Արմինե Գասպարյանը, 12-րդ դասարան
0 մեկնաբանություն:
Post a Comment