Արթուր Շահնազարյանի հետ հարցազրույց «Նովոյե վրեմյա»-ում

Աշխարհը զարմացած է և շարունակում է զարմանալ մեր ազգի կամքի ուժով և համախմբվածությամբ. բոլորը մեկի պես կանգնեցին հայրենիքի պաշտպանությանը, ընդ որում՝ ինչպես տեղացիները, այնպես էլ սփյուռքի հայերը: Սահմանում վիճակի սրման պահին նույնիսկ մի կատակ հայտնվեց, իբր թե հայերը լքում են հայրենիքը, երբ ամեն ինչ հանգիստ է և վերադառնում են, երբ վտանգավոր է դառնում: Ռազմական ոգու էստաֆետան վերցրին հայ մարզիկները, որոնք հաղթանակ տարան տարբեր մրցույթներում և բոլորը մեկի պես նվիրեցին իրենց հաղթանակները Արցախում կռվող տղաներին։ Անխոս, մեր ժամանակների հերոսներն են: Փառք նրանց:

Բայց հարց է առաջանում, թե ինչու կռվի դաշտում մենք կարող ենք դիմակայել, հաղթել թշնամուն, իսկ սեփական երկրում նրան թույլ ենք տալիս ներխուժելու մեր մշակույթ՝ ոչնչացնելով և արժեզրկելով այն: Թե՞ ինչպես ասվում է հայտնի երգում, «մի՞թե մեզ պատերազմ է պետք, որպեսզի ուժեղ լինենք»: Ահա թե այս առիթով ինչ է կարծում մեր այսօրվա զրուցակից, կոմպոզիտոր, կոմիտասագետ Արթուր Շահնազարյանը:

Իսկապես, կա ֆիզիկական՝ տարածքային և հոգևոր հայրենիք: Արևմուտքում արդեն վաղուց եկել են այն եզրակացության, որ ավելի շահավետ է գրավել երկրորդը, և մենք այսօր, ավաղ, դարձել ենք դրա վկաները: Մեր հոգևոր հայրենիքին հայտարարված է պատերազմ, ազգային մշակույթ ներհոսում են թուրքա-արաբական կեղտաջրերը, մեր երեխաների գլուխները լցվում են օտար երաժշտությամբ, իսկ մեր հեռարձակողները, ես համոզված եմ, լինելով որոշակի պայմանավորվածության մեջ արևմտյան պատվիրատուի հետ, քողարկվում են գեղեցիկ արտահայտությամբ, իբրև թե ժողովուրդը ինքն է ուզում լսել այդպիսի երաժշտություն, և շարունակում են անել իրենց սև գործը: Դա բացահայտ սուտ է և դավաճանություն սեփական ժողովրդի հանդեպ: Ի դեպ, դավադրության վերաբերյալ, եթե դուք նայեք Թուրքիայում ցուցադրվող քրդական սերիալները, ապա հազիվ թե նկատեք որևէ տարբերություն, բացառությամբ լեզվի: Նույն կերպարները, նույն «արժեքները», նույն առաջնահերթությունները: Ու՞մ է դա ձեռնատու: Եզրակացություն անելը դժվար չէ:

Հայաստանը այսօր գտնվում է պատերազմական իրավիճակում. դա ուղղակի շոշափելի է դարձել և, ցավոք, կորուստները, ավելի քան զգալի են: Սական մենք վաղուց նաև հոգևոր պատերազմի մեջ ենք, և հարկավոր է քաջություն ունենալ այն ընդունելու համար: Առաջին տարին չէ, որ այդ պատերազմը ընթանում է. այն վաղուց է սկսվել:

Անգամ Կոմիտասն էր վրդովվում, որ որոշ հայ եկեղեցականներ պատարագների ժամանակ մուղամին բնորոշ ոռնոցով երգեր են երգում, և հետաքրքիրն այն էր, որ դա այն ժամանակվա հարուստների հատուկ պատվերն էր: Այնպես որ, որևէ բան չի փոխվել. այսօրվա մեծահարուստները ափսոսացին 7000 դոլար տրամադրել Սայաթ-Նովայի ձեռագրերը հրատարակելու համար, իսկ փոխարենը, մեծ հաճույքով մի քանի տասնյակ հազարներ են ծախսում այս կամ այն հիմար տեսահոլովակը նկարահանելու համար, նպաստում են գարշելիության տարածմանը և մշակույթի արժեքազրկմանը: Երևի թե իրենք ունեն իրենց սեփական շահերը, որոնք գերակշռում են համազգայինին: Կռվի դաշտում ավելի հեշտ է կողմնորոշվել. դիմացդ թշնամին է, ապա առաջ՝ մեր գործն արդար է: Իսկ ի՞նչ անել մշակութա-հոգևոր պատերազմում: Մամուլում մի անգամ գրեցին, թե ես, իբր, առաջարկում եմ արգելել հեռուստատեսությամբ կամ ռադիոյով թուրքացված «հայկական» երաժշտության հաղորդումը: Դա այդքան էլ այդպես չէ. ես այլ կերպ էի արտահայտվել. առաջարկում եմ որպես հայրենիքի դավաճան դատել այն մարդկանց, ովքեր օտար մշակույթ են տարածում: Իսկ հետո, ինչպես ասվում է՝ պատերազմական ժամանակների օրենքներով: Չէ՞ որ, եթե դու քարոզում ես թշնամուդ մշակույթը, բռնի ուժով այն տարածում, ինչպես թմրամոլը, ասեղին նստեցնում ազգիդ, ապա դու հենց ազգի դավաճան ես: Ընդհանրապես պետք է ընդունել, որ մենք չափազանց պրագմատիկ ենք դարձել այն հարցերում, որտեղ հարկավոր է ճկունություն դրսևորել, և անընդունելի հանդուրժող եք այն դեպքերում, երբ հարկավոր է խիստ կամային որոշում: Ահա և արդյունքը: Սակայն երիտասարդ սերունդը, շփոթված լինելով հանդերձ, պատվով ապացուցեց, որ բացարձակապես կորած չէ… Մենք հիանալի երիտասարդություն ունենք: Ի դեպ, ինչպես Հայաստանում, այնպես էլ Հայաստանից դուրս: Այլ բան է, որ իրեն տրված չէ իր ազգային երաժշտությանն ու դրա պատմությանը հիմնովի ծանոթանալու հնարավորություն: Իսկ դա չափազանց կարևոր է: Այդ իսկ պատճառով մենք ամեն տարի կազմակերպում ենք երեխաների հավաքներ, այցելում ենք դպրոցներ: Սովորեցնում ենք հայկական երաժշտություն, ազգային երգ: Տարեկան մինչև 2000 երեխա ենք հավաքում և սովորեցնում երգեր: Այս տարի նույնպես հունիսի 1-ին կասկադում տեղի կունենա նման հավաք, որի շրջանակներում երեխաները կկատարեն Կոմիտասի ստեղծագործությունները՝ ավելի քան 10 երգ:

Ես կարծում եմ, որ դա կարևոր է, քանի որ այն ամենը, ինչ մենք անվանում ենք էթնիկ, ազգային երաժշտություն, ստեղծվել է համայնքներում, լեռնային խուլ գյուղերում: Աշխարհի հետ կապ ուներ միայն քաղաքում ապրողը: Այսպիսով հիմնական խնդիրը դա վարժ, հմուտ ներկայացումն է, երաժշտության պրոպագանդայի, կարելի է ասել, փակ հասարակությանը, մեծ լսարանին: Դա նստած է մեր գենետիկ հիշողության մեջ, և հարկավոր է հասնել դրան:

Տեխնիկական զարգացման դարում, համացանցի դարում, որը առաջարկում է երաժշտության մեծ տեսականի, դժվար է ինչ-որ մեկին հմայել հողագործի երաժշտությամբ: Բայց՝ ոչ, հերիք է՝ մեկը երգի այդ երգերը, և ուշադրությունը կպչում է կատարողին, աչքերի մեջ շողք է առաջանում, նույնիսկ արցունքներ: Դա գենետիկ հիշողությունն է: Հարկավոր է հասնել դրան, վերակենդանացնել: Որովհետև դա մերն է:

Մեծ շնորհակալություն այս ասպարեզում բարերարներին, որոնք օգնում են մեզ վերակենդանացնելու հայկական մշակույթը: Հիմնականում կուզենայի նշել Արթուր Ջանիբեկյանին, որը շարունակում է շատ բաներ անել իր ծննդավայրի համար: Վերջերս նա հովանավորել է www.armenianmusic.am կայքը, որտեղ մենք տեղանդրել ենք ավելի քան 550 տարբեր ժանրերի հայկական երգեր՝ սկսած մանկականից, վերջացրած դյուցազնակնով: Այդտեղ կարելի է գտնել նոտաներ, տեքստեր և տեղեկություն երգի մասին տարբեր լեզուներով, թարգմանություններ և իհարկե երգերը: Դա յուրահատուկ նախագիծ է, որը շատ հարկավոր է մեր երկրին այս դժվար օրերին:

Մենք համայնական ժողովուրդ ենք, նահապետական, դա մեր գեների մեջ է: Երբ մենք հասարակությունից դուրս ենք սկսվում է դեպրեսսիա՝ տհաճ հետևանքներով: Դա նրանից է, որ մեզ խորթ է ապրելու այս համակարգը, այս արժեքային համակարգը` մշակութային, կրոնական: Տեսեք, թե Հայաստանից գնացած ինչքան հայեր վերադարձել են իրենց հայրենիք, որ պահպանեն իրենց երկիրը: Դա հասկանալի է. հայտնվելով օտար երկրում՝ հայը շատ արագ ընդունում է նոր մշակութային միտումները, յուրացումը ակնթարթային է: Բայց, փառք Աստծո, ազատումը կատարվում է նույն արագությամբ՝ բավական է նրան վերադարձնել հայրենիք, ընկղմել հարազատ մշակույթի և երաժշտության մեջ: Դրա համար ենք մենք պայքարում բոլոր հնարավոր ու անհնար մեթոդներով:

-Մի քանի տարի առաջ դուք հայտարարել եք «Երաժշտական անտիվիրուս» նախագիծը: Ինպե՞ս է դա ընթանում:

-Մենք այն իրագործեցինք, և հաջողվեց: «Սարդարապատ» նախաձեռնական կազմակերպության հետ միասին որոշվեց անկացնել «Երաժշտական անտիվիրուս» նախագիծը: Մենք նախատեսել էինք, որ կսկսենք դեղատներից, որտեղ հաճախորդներին իրենց գնումների հետ տրվելու է Կոմիտասի ամենահայտնի երգերով լազերային սկավառակ: Այդ և օրորոցային երգերը մենք առաջարկում ենք «պատվաստել որպես պատվաստանյութ» ոչ միայն դեղատներում, այլ նաև ծննդատներում: Հնարավոր է, որ այսօր արդյունքները չեն երևում, բայց, ինչպես ասում են, կաթիլը քար է ծակում։

- Կողքից նայելով՝ երևում է՝ մեծ աշխատանք եք անում և որակով: Բայց ստիպված ենք փաստել, որ սայլը տեղից չի շարժվում: Հայկական հեռուստատեսությունն ու ռադիոն ընդամենը չորս օր դիմացան` զրկելով հայ հանդիսատեսին «պոպսայից», ռաբիզից և մեր ժամանակների այլ «գլուխգործոցներից», բայց հինգերորդ օրը չդիմացան: Ո՞րն է խնդիրը, ի՞նչն է սխալ արվում:

-Ամենասկզբից ես ասացի, որ մենք ներքաշվում ենք մշակութային պատերազմի մեջ, մեզանից փորձում են խլել մեր հոգևոր հայրենիքը: Եթե զավթած հողերը մենք կարողացանք խլել թշնամուց մեր զինվորների քաջության ու նրանց կյանքի գնով, ապա, կորցնելով հեգևոր հայրենիքը, ազգային նույնականությունը, մենք էլ ոչինչ չենք կարողանա անել: Եվ դա շատ լավ գիտակցում են մեր թշնամիները: Տեսեք, այսքան տարիների ընթացքում Հայաստանը, գտնվելով մեկ այս, մեկ այն զավթիչի լծի տակ, ամբողջովին այրված և ավիրված լինելով, միշտ վերածնվեց փյունիկի նման: Դա կատարվել է մեր հոգևորության, մեր մշակույթի շնորհիվ: Եթե այսօր մենք կորցնենք այն, եթե ձուլվենք թուրքա- արաբա- ռաբիզային անպատկառության մեջ, ապա Հայաստանը կկորչի, կվերանա: Մի՞թե դա ինչ-որ մեկին դեռ պարզ չէ: Իսկ եթե պարզ է, ուզում ես հարցնել` ո՞ւմ է ձեռնտու ներկայում գոյություն ունեցող իրավիճակը: Մի՞թե՝ մեզ: Այնպես որ, այս առանց արկերի և պայթյունների պատերազմը ավելի վտանգավոր է: Բայց այդ պատերազմը վարելու մեր կողմից կիրառած մեթոդները պետք է լինեն նույնքան լավ մտածված, կշռադատված ու կոշտ: Եվ սկզբի համար, իմ կարծիքով, պետք է կազմակերպել մի շտաբ, որը կզբաղվի այդ հոգևոր պատերազմի ռազմավարությամբ: Այսինքն, տարբեր ճակատներից պետք է ընտրվեն պատասխանատուները, պետք է մտածվեն գործողություններ, եղանակներ, ֆինանսավորում և այլն: Պետք է մտածվի և իրականացվի հոգևոր հայրենիքը թշնամուց պաշտպանելու համամոլորակային մարտավարությունը:

Ամենակարևորն այն է, որ պետք է գործել անկասկած: Մենք միշտ պաշտպանվում ենք դեմոկրատիայով: Ոչ մի դեմոկրատական երկրում դուք չեք լսի բարձր միացրած երաժշտություն` հարևանը կբողոքի, ոստիկանը կկալանի: Իսկ մեզ մոտ հարևանը կարող է ժամերով կամ օրերով տեռորի ենթարկել ամբողջ շենքը՝ միացնելով Թաթուլ: Պետք չէ զգուշանալ այն մարդկանցից, ովքեր պղծում են մեր մշակույթը, այստեղ ձգձգելը մահվան է հավասար: Ինչպես ճակատամարտում, պարզապես այնտեղ արդյունքներն ավելի զգալի են: Բայց ես հավատում եմ մեր երկրին, մեր երիտասարդությանը, և համոզված եմ, որ դանդաղ, բայց ճշտորեն հակառակորդը հետ կշպրտվի ինչպես սահմանին, այնպես էլ երկրի ներսում:

Ռուբեն Փաշինյան
 Թարգմանեցին Դավիթ Կիրակոսյանը, Արսեն Կարապետյանը և Ստեփան Նշանյանը
Աղբյուր՝ http://nv.am